Bạn có tò mò về cách tạo ra những sản phẩm gốm sứ tinh xảo? Bài viết này sẽ dẫn bạn qua từng bước trong quy trình làm gốm, từ việc lựa chọn đất sét đến khi nung ở nhiệt độ cao
Sơ lược về Gốm Sứ bát tràng
Làng nghề gốm sứ Bát Tràng thuộc xã Bát Tràng, huyện Gia Lâm, Hà Nội, được biết đến là một trong những làng nghề gốm sứ lâu đời nhất Việt Nam với lịch sử hơn 700 năm. Nơi đây nổi tiếng với những sản phẩm gốm sứ được làm từ nguồn đất sét đặc biệt và quy trình sản xuất thủ công tỉ mỉ, thể hiện sự sáng tạo và tinh hoa nghệ thuật của người nghệ nhân Bát Tràng.
Gốm sứ Bát Tràng có sự đa dạng về kiểu dáng, màu sắc, họa tiết và kỹ thuật chế tác, đáp ứng nhu cầu sử dụng và thẩm mỹ đa dạng của người tiêu dùng. Các sản phẩm gốm sứ Bát Tràng bao gồm:
- Đồ dùng sinh hoạt: Bát, đĩa, chén, ấm trà, nồi, chảo,…
- Đồ trang trí: Lọ hoa, tượng, tranh gốm, đèn gốm,…
- Đồ thờ cúng: Lư hương, hạc thờ, chân nến,…
Ngoài ra, gốm sứ Bát Tràng còn được sử dụng để làm quà tặng, quà lưu niệm cho du khách quốc tế.
Gốm sứ Bát Tràng không chỉ là những sản phẩm thủ công mỹ nghệ thông thường mà còn mang giá trị văn hóa sâu sắc, thể hiện bản sắc dân tộc và truyền thống lâu đời của người Việt. Gốm sứ Bát Tràng được sử dụng trong đời sống sinh hoạt, các nghi lễ tôn giáo, và là món quà lưu niệm ý nghĩa cho du khách quốc tế.
- Kỹ thuật sản xuất gốm sứ Bát Tràng: Quy trình sản xuất gốm sứ Bát Tràng được truyền lại qua nhiều thế hệ, thể hiện sự tỉ mỉ, cẩn thận và đam mê của người nghệ nhân.
- Họa tiết trang trí trên gốm sứ Bát Tràng: Họa tiết trang trí trên gốm sứ Bát Tràng thường mang ý nghĩa may mắn, tài lộc, sức khỏe và hạnh phúc.
- Giá trị văn hóa phi vật thể: Gốm sứ Bát Tràng được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia năm 2009.
Gốm sứ Bát Tràng là một niềm tự hào của Việt Nam, góp phần khẳng định vị thế văn hóa trên trường quốc tế. Ngày nay, gốm sứ Bát Tràng đang ngày càng được ưa chuộng bởi vẻ đẹp độc đáo và giá trị văn hóa sâu sắc, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội địa phương.
Quy Trình Làm Gốm Bát Tràng
Chọn đất làm gốm
Quan trọng nhất là lựa chọn đất sét phù hợp để làm gốm. Đất sét cần có màu trắng, độ dẻo cao, khả năng chống tan trong nước và hạt mịn, chỉ có như vậy mới đảm bảo sản phẩm gốm sứ đạt chất
Chuẩn bị và xử lý đất để làm gốm
Trong quá trình chế biến đất sét để làm gốm, đất thường chứa các tạp chất, do đó thường cần được xử lý trước khi sử dụng. Cách pha chế đất có thể thay đổi tùy thuộc vào yêu cầu của từng loại gốm. Ví dụ, trong quá trình sản xuất gốm Bát Tràng, đất được xử lý qua 4 bước tại 4 bể có độ cao khác nhau.
Bể 1 được sử dụng để ngâm đất sét khô cùng nước, khiến cho đất sét vỡ vụn cấu trúc hạt ban đầu và bắt đầu quá trình phân rã. Sau khi đất sét đã được ngâm trong Bể 1 trong khoảng 3 – 4 tháng, chúng được đánh đều và chuyển xuống Bể 2. Bể 3 được dùng để lưu trữ hỗn hợp loãng từ Bể 2 trong khoảng 3 ngày. Bể 4 được sử dụng để loại bỏ mọi tạp chất còn lại trong đất sét.
Định hình hình dạng cho sản phẩm gốm sứ
Phương pháp tạo hình sản phẩm gốm Bát Tràng bao gồm việc sử dụng bàn xoay cùng với kỹ năng tay nghề để tạo dáng cho gốm. Trong quá trình này, thợ gốm áp dụng phương pháp “vuốt tay, be chạch” trên bàn xoay. Họ ngồi trên một chiếc ghế cao hơn mặt bàn, sau đó sử dụng chân để quay bàn xoay và tay để vuốt đất, từ đó tạo ra hình dạng sản phẩm theo ý muốn.
Sấy khô và hoàn thiện sản phẩm gốm mộc
Sau khi hoàn thiện việc tạo hình cho sản phẩm gốm, người ta thường tiến hành quá trình phơi khô. Truyền thống ở Bát Tràng thường là treo sản phẩm trên giá và để ở nơi thoáng mát để khô tự nhiên. Tuy nhiên, hiện nay nhiều lò gốm đã chuyển sang sử dụng lò sấy, tăng dần nhiệt độ để làm bay hơi nước một cách dần dần từ sản phẩm.
Làm đẹp với hoa văn
Thợ gốm sử dụng bút lông vẽ trực tiếp trên nền mộc các hoa văn hoạ tiết trang trí theo ý muốn. Muốn vẽ đẹp, thợ vẽ gốm phải có tay nghề cao, hoa văn và các họa tiết phải hài hoà với dáng gốm.
Tạo ra men
Trong quá trình sản xuất gốm Bát Tràng, thợ làm gốm thường áp dụng phương pháp chế tạo men bằng phương pháp ướt. Phương pháp này bao gồm việc kết hợp nguyên liệu đã được nghiền và lọc kỹ càng, sau đó trộn đều với nhau và khuấy tan trong nước. Sau khi dung dịch đã được khuấy tan, chờ cho đến khi chất dịch lắng xuống, thì loại bỏ phần nước trên cùng và bã đọng ở dưới đáy, chỉ giữ lại lớp men bóng ở giữa, để sử dụng làm lớp phủ bên ngoài cho sản phẩm gốm.
Phủ men lên sản phẩm gốm sứ
Khi gốm mộc đã hoàn chỉnh, thợ gốm nung sơ bộ sản phẩm ở nhiệt độ thấp rồi sau đó mới đem tráng men hoặc cũng có thể dùng ngay sản phẩm mộc hoàn chỉnh đó trực tiếp tráng men lên trên rồi mới nung.
Nung sản phẩm gốm sứ
Việc nung gốm sứ là giai đoạn cuối cùng trong quá trình sản xuất gốm Bát Tràng. Ở giai đoạn này, thợ gốm cần điều chỉnh nhiệt độ lò nung dần dần để đạt đến nhiệt độ cao nhất, khiến gốm chín, sau đó hạ nhiệt độ từ từ để sản phẩm hoàn thiện. Điều này được coi là bí quyết thành công trong quá trình nung gốm.
Sau khi hoàn tất quá trình nung gốm, các cửa lò, lỗ gió và lỗ quan sát lửa được phải được bịt kín để lò gốm được làm nguội dần. Quá trình làm nguội trong lò thường kéo dài khoảng 2 ngày 2 đêm. Sau đó, thợ gốm mở cửa lò và tiếp tục để lò nguội thêm 1 ngày 1 đêm trước khi thực hiện việc đưa sản phẩm ra khỏi lò, phân loại và sửa chữa bất kỳ khuyết điểm nào trước khi đưa sản phẩm ra thị trường.
Qua quy trình sản xuất gốm sứ ở làng gốm Bát Tràng, ta nhận thấy sự kỳ công và tâm huyết của những người thợ gốm. Từ việc chọn nguyên liệu đất sét phù hợp cho đến các bước chế tạo men, tạo hình và nung gốm, mỗi công đoạn đều được thực hiện với sự tỉ mỉ và kiên nhẫn. Sản phẩm gốm sứ từ Bát Tràng không chỉ là những món đồ vật trang trí đẹp mắt mà còn là biểu tượng của sự tài năng và nền văn hóa truyền thống của làng nghề cổ kính này. Qua việc giữ gìn và phát triển quy trình sản xuất truyền thống, làng gốm Bát Tràng không chỉ góp phần bảo tồn di sản văn hóa mà còn là nguồn cảm hứng cho những người yêu nghệ thuật và đam mê gốm sứ trên toàn thế giới.
FAQ (Câu hỏi thường gặp):
- Sự khác biệt giữa gốm và sứ là gì?
- Thời gian cần thiết để hoàn thành một sản phẩm gốm là bao lâu?
- Tôi có thể tham gia các lớp học làm gốm ở đâu?
- Làm thế nào để phân biệt gốm sứ thủ công và gốm sứ sản xuất công nghiệp?
Vũ Mạnh Hoà, người sáng lập và điều hành cửa hàng gốm sứ Lạc Hồng Ca, là một nghệ nhân tài năng với hơn 20 năm kinh nghiệm trong ngành. Với sự tâm huyết và khéo léo, Tôi đã tạo ra những tác phẩm gốm sứ độc đáo và tinh tế, thu hút sự quan tâm của người yêu nghệ thuật.
